Voor ik wat begon op te zoeken over Myanmar wist ik er eigenlijk niet zoveel over... Voormalig Birma en ex-Britse kolonie, momenteel militaire dictatuur en Aung San Suu Kyi als boegbeeld van de oppositie die jarenlang in huisarrest heeft doorgebracht: dat moet het zowat zijn. De realiteit is veel complexer dan ik me had ingebeeld.
Hoewel Myanmar een naam is die de militaire dictatuur voor het land heeft gekozen zonder toestemming van de bevolking, is het een betere naam voor het land dan Birma, wat eigenlijk maar doelt op een klein deel van de bevolking. Er zijn 8 'officiële' bevolkingsgroepen die in Myanmar erkend worden: de Birmezen, Shan, Mon, Karen, Kayah, Chin, Kachin en Rakhaing. Elke groep concentreert zich ook min of meer geografisch binnen Myanmar. Het centrum van het land met zijn vruchtbare vlaktes wordt gedomineerd door de boeddhistische Birmezen die met zo'n 70% de meerderheid van de bevolking uitmaken. Het waren de Birmezen die regelmatig in de clinch lagen met de Thai, onder andere Ayutthaya met de grond gelijk maakten en die vanuit Bagan met zijn duizenden pagoda's heersten over wat nu Myanmar is. Daar rond heb je in het Noord-Westen bij de grens met India, het Noord-Oosten bij de grens met China en het Noorden van Thailand berggebieden waar Chin, Karen, Kachin, Kayah en Shan wonen, het kustgebied grenzend aan Bangladesh is Rakhaing, het deltagebied in het zuiden onder Yangon is eveneens Kachin en de smalle meest zuidelijke kuststrook grenzend aan Thailand is (grofweg) Mon. Dit lijkt een zinloze opsomming, uiteraard zijn er in elk land verschillende bevolkingsgroepen aanwezig, maar in Myanmar hebben sommigen van hen een relatief grote autonomie kunnen afdwingen van de huidige regering, waar anderen nog steeds (!) een guerrillastrijd voeren om onafhankelijkheid; wat ook de reden is dat zoveel grenszones in Myanmar ontoegankelijk zijn voor reizigers.
De hele historie rond hoe de Britten ertoe gekomen zijn om Birma te koloniseren is een lang verhaal dus in short: het hele gebied was onder hun controle vanaf 1885 mààr ze lieten wel verregaande autonomie toe aan bovenvernoemde minderheden wat verregaande gevolgen zou hebben in de onafhankelijkheidsstrijd in 1948 en ook nog zàl hebben zou de huidige militaire dictatuur ooit ten val komen. Birma werd eenvoudigweg deel uitgemaakt van 'Brits India' en een vloedgolf aan Indische immigranten arriveerden in Birma, die succesvolle handelszaken opzetten en in tegenstelling tot de Birmezen, (weliswaar lage) posities toegewezen kregen in de administratie. In 1927 was de meerderheid (!) van de bevolking in Yangon Indisch, meteen opgevolgd door Chinese immigranten die de maatschappelijke positie van de Birmezen zelf nog meer naar de onderste sporten van de ladder duwden. Deze vernederende situatie samen met een gebrek aan respect voor plaatselijke zeden en gewoonten (zoals je schoenen uitdoen bij het betreden van een boeddhistische tempel) zorgde natuurlijk voor enorme spanningen. Begin 20e eeuw leidde dit tot een roep om onafhankelijkheid waarbij universiteitsstudenten en monnikken voorop liepen. In 1937 zorgde dat ervoor dat Birma administratief werd gescheiden van Brits India en dat verkozen Birmese ministers werden opgenomen in de regering. Voor de nationalisten was dat echter niet genoeg en anti-Indisch en anti-Chinees geweld bleef onverminderd voortduren. Één van de voorlopers van deze beweging was Bogyoke Aung San, Aung San Suu Kyi's vader. Hij trok naar Japan om daar een militaire training aan te vatten en stichtte het Birmese Nationale Leger, bedoeld om met een gewapende strijd Birma te heroveren op de Britten. Hiertoe trok hij in 1941 samen met de Japanners Birma binnen maar wanneer de Japanners een even paternalistische houding bleken aante nemen als de Britten keerde de beweging haar kar en streed samen met de geallieerden om de Japanse invasie terug te dringen. Bij het einde van WO II zorgde dat natuurlijk voor een stevige positie van waaruit ze konden onderhandelen omtrent de onafhankelijkheid van Birma. In 1947 trok Aung San naar Londen als afgevaardigde van de onafhankelijkheidsbeweging en bekwam een akkoord tot onafhankelijkheid, dewelke zou ingaan in 1948. Bij terugkomst in Birma trok Aung San naar de leiders van de etnische minderheden en tekende met hen een pact dat zij voor de komende 10 jaar onder Birmese heerschappij zouden vallen. Indien de gang van zaken na 10 jaar niet bevredigend zou blijken te zijn, zouden zij dan de vrijheid hebben om ervoor te kiezen een autonome regio te worden. Bij de verkiezingen won zijn vrijheidsbeweging 172 van de 225 zitjes. Aung San werd datzelfde jaar nog vermoord door een partijleider van de (etnisch) Birmese oppositie. In 1948 werd Birma dan onafhankelijk met een boeddhistische etnisch Birmese meerderheid in de regering en meteen scheurde het hele land uit mekaar: rebellen, etnische minderheidsbewegingen, moslims, communisten en anti-communistische troepen gesteund door de VS brachten een totale chaos teweeg. 10 jaar later gaf de eerste minister vrijwillig de teugels over aan een interim-militaire regering onder leiding van generaal Ne Win. Dit lijkt vreemd, maar het leger werd tenslotte gesticht door Aung San ter bevrijding van Birma en genoot toen ontzettend veel vertrouwen. Het volgende anderhalf jaar was het rustigste uit de hele Birmese geschiedenis en in 1960 werden opnieuw democratische verkiezingen gehouden, waarbij de voormalige eerste minister herverkozen werd. Niet naar de zin van generaal Ne Win, die in 1962 een militaire coup pleegde, het parlement afschafte en een 'socialistisch' bewind instelde en de economie nationaliseerde. Gevolg: torenhoge werkloosheid, uitzetting van internationale hulporganisaties, economische isolatie, afschaffing van vrije media en politieke partijen. Tegen 1967 heerste er hongersnood, waar Birma vóór WO II de grootste exporteur van rijst ter wereld was geweest. Het duurde tot 1988 voor het volk hiertegen massaal in opstand kwam en de straten introk onder leiding van monnikken en studenten waarop de regering ongeveer 3000 demonstranten vermoordde, duizenden mensen zonder proces de gevangenis ingooide, gedwongen verhuizingen organiseerde onder minderheidsgroepen, dwangarbeid installeerde en tienduizenden Birmezen het land ontvluchtten. Het was tijdens deze volksopstand dat Aung San Suu Kyi – dochter van de nationale held – op het toneel trad als gezicht van de oppositie, de NLD (National League for Democracy), en vervolgens af en aan maar in totaal jarenlang onder huisarrest werd geplaatst. Verkiezingen werden uitgeschreven in 1990 waarbij de NLD een massal overwinning behaalde maar niet werd toegelaten te regeren.
Handel met China, Thailand en India zorgt ervoor dat ondanks sancties van de Verenigde Staten en Europa de militaire dictatuur nog steeds in voege is. Myanmar (zoals de regering het land hernoemde) is rijk aan olie, aardgas, teakhout, mineralen en edelstenen, alleen wordt de winst hiervan niet geïnvesteerd in het land of de bevolking maar geannexeerd door de regering. Dat zorgt ervoor dat Myanmar uiteindelijk een arme bevolking heeft, op een paar superrijken na, waarbij bovendien nog steeds duidelijk zichtbaar is dat de regering qua ontwikkeling op een pauzeknop heeft gedrukt met zijn jarenlange isolatie van de buitenwereld. Het niveau van onderwijs en gezondheidszorg is zeer laag, slechts gesubsidieerd door respectievelijk 4% en 1,5% van het BBP. De kwaliteit van 'materiaal' (wegen, gebouwen, kledij, technologie...) is over het algemeen eveneens zeer laag. De meerderheid van de bevolking leeft nog steeds van de landbouw.
Dit lijkt vreemd om te zeggen - we zijn tenslotte al eerder in ontzettend arme landen geweest waar slechts een minderheid van de bevolking een 'comfortabel' leven leidt - maar ik vind het schokkend om te zien wat opzettelijke informatiedeprivatie en gebrek aan loutere bewegingsvrijheid gedaan heeft met de bevolking van Myanmar. Een voorbeeld: onze 19-jarige gids op een hike, filosofiestudent, heeft nog nooit op een bus of een trein gezeten. Hij kent alleen zijn eigen dorp en het kleine gebied tussen Kalaw en Inle. Hij is nog nooit een supermarkt binnen geweest, wat hij eet komt rechtstreeks van het veld of van de markt. Maar het trage internet in Myanmar heeft hem intussen wel toegang gegeven tot filmpjes van 'India's got Talent' en zijn gesprekken met de toeristen die hij gidst geven hem een blik op een andere wereld. Een blik die, door de aard van de bron die bovendien heel willekeurige en slechts af en toe informatie biedt, op een vreemde manier vorm heeft gekregen. Hij weet dat Brussel de hoofdstad is van België en ook de 'hoofdstad' is van de EU maar hij weet niet dat het een klein land is, waar het ligt, dat het plat en koud is en er geen kokosnoten groeien. Ik kan me niet voorstellen dat ik weet heb van de communistische geschiedenis van Rusland maar niet weet wat een enorm gebied het beslaat of dat er een plek is bijvoorbeeld die Siberië heet waar het in de winter ijs- en ijskoud is om nu een stomme vergelijking te maken? Het valt op dat mensen in Myanmar oprecht graag horen over jouw leven, jouw land, hoe beperkt die gesprekjes ook zijn. Ze zijn ook merkelijk fier op de paar feitjes die ze je weten te vertellen en kennen van gesprekken met andere reizigers. Het is bevreemdend om te spreken met een veertigjarige arts of advocaat in het meest gebrekkige Engels om er bovendien achter te komen dat deze 'hogeropgeleide' mensen nog altijd maar een fractie afweten van de wereld in vergelijking met de overvloed aan informatie die wijzelf te onzer beschikking hebben. Te weten bijvoorbeeld dat ik over deze trip regelmatig en in absolute vrijheid in Bangkok zal passeren waar een man in een restaurant ons vertelt dat hij met alle moeite van de wereld voor zaken een visum had verkregen om naar Doha te reizen maar op de terugvlucht de toegang tot Bangkok werd ontzegd, terwijl hij gebruikmakende van de transfer gewoon drie daagjes daar wou doorbrengen om de stad te leren kennen.
Hoe zit het politiek gezien vandaag? Onder druk van steeds grotere internationale isolatie werden er in 2010 opnieuw verkiezingen uitgeschreven, waarbij de NLD weigerde deel te nemen. De junta kwam hiermee officieel tot een einde maar 25% van de zetels zijn sowieso gereserveerd voor het leger en de partij die gesteund wordt door het regime won de verkiezingen na een volgens velen vervalste uitslag. Onder invloed van een amalgaam aan factoren zijn er hierna echter op zeer korte tijd een heel aantal vrijheden bekomen, zo snel dat analisten er nog steeds hun hoofd over breken. Er werden opnieuw verkiezingen uitgeschreven voor 2015, Aung San Suu Kyi's huisarrest werd opgeheven, honderden politieke gevangenen werden vrijgelaten, mediarestricties werden opgeheven, het internet- en gsmverkeer (tot enkele maanden geleden kostte het 2500 euro om een GSM met simkaart te kopen, nu nog 'slechts' 150 euro) werd vrijgegeven net als de import van auto's, buitenlandse banken worden weer toegelaten,...
Verwacht wordt dat de verkiezingsuitslag in 2015 een overweldigende meerderheid zal betekenen voor de NLD, maar daarmee moeten nog altijd een heel aantal uitdagingen worden overwonnen. Veel wordt verwacht van Aung San Suu Kyi die niet op haar eentje het land zal kunnen hervormen en zich bovendien momenteel in de vreemde situatie bevindt van te moeten onderhandelen met een eerste minister die wordt ondersteund door de 'voormalige' junta, wat haar niet door al haar aanhangers in dank wordt afgenomen. Buurlanden die ondanks de handelsrestricties van het Westen hun contacten met het militaire regime nooit zijn gestaakt zullen zich moeten herpositioneren en eventueel verliezen lijden wanneer Myanmar een nieuwe democratische regering krijgt. Corruptie tiert welig binnen de huidige economie, iets wat niet meteen zal kunnen worden uitgeroeid. Reeds decennialang heersende etnische en religieuze spanningen (de meerderheid is boeddhist maar er zijn grote gemeenschappen van christenen, hindoe's en moslims in Myanmar) zullen niet meteen opgelost worden en mogelijk nog lang voor instabiliteit zorgen.
Myanmar heeft eigenlijk nooit een stabiele politieke geschiedenis gehad. Zelfs al zal het land binnen onafzienbare tijd hopelijk kunnen genieten van een democratisch verkozen regering vragen we ons af waartoe deze totaal nieuwe situatie in het land zal leiden. Stabiliteit lijkt ons alvast niet het antwoord te zijn, althans niet in de nabije toekomst. Ik kan niet anders dan me ontzettend gezegend te voelen dat ik bij toeval geboren ben in Europa. In België. In vrijheid. En bij elke glimlach die ik teruggeef aan al die glimlachende mensen die we hier tegengekomen moet ik daar opnieuw aan denken.